ขนมไทย เอกลักษณ์ด้านวัฒนธรรมประจำชาติไทย นอกจากจะมีความงดงาม วิจิตร ละเอียดอ่อน พิถีพิถันในทุกขั้นตอนการทำ ตั้งแต่วัตถุดิบ วิธีการทำที่กลมกลืน ยังมีรสชาติที่อร่อย หอมกลิ่นพืชพรรณจากธรรมชาติและกลิ่นอบร่ำควันเทียน ขนมจัดเป็นอาหารที่คู่สำรับกับข้าวไทยในงานพิธีและงานมงคลต่าง ๆ มาตั้งแต่ครั้งโบราณ โดยใช้คำว่าสำรับกับข้าวคาว-หวาน อีกทั้งขนมแต่ละชนิดยังมีชื่อเรียกที่บ่งบอกถึงคุณค่า และแฝงไปด้วยความหมายอันเป็นสิริมงคล
ขนมมงคล หมายถึง ขนมไทยที่นำไปใช้ประกอบเครื่องคาวหวาน ถวายพระ เลี้ยงแขกในงานพิธีมงคลต่าง ๆ เช่น งานมงคลสมรส งานบวช หรืองานขึ้นบ้านใหม่ เป็นต้น การเลือกใช้ขนมในงานมงคลจะเลือกจากชื่อและความหมาย ขนมไทยที่มักจะถูกเลือกใช้เป็นประจำคือขนมมงคล 9 ชนิด ดังนี้
- ขนมทองหยิบ เป็นขนมที่มีลักษณะงดงามคล้ายดอกไม้สีทอง ชื่อขนมทองหยิบเป็นชื่อสิริมงคล เชื่อว่าหากนำไปใช้ประกอบพิธีมงคลต่าง ๆ หรือให้เป็นของขวัญแก่ใครแล้ว จะทำให้เกิดความมั่งคั่งร่ำรวย หยิบจับการงานสิ่งใดก็จะร่ำรวยมีเงินมีทอง สมดังชื่อ “ทองหยิบ”
- ขนมทองหยอด ใช้ประกอบในพิธีมงคลต่าง ๆ หรือมอบเป็นของขวัญในโอกาสสำคัญๆ แทนคำอวยพรให้ร่ำรวยมีเงินมีทองใช้จ่ายอย่างไม่รู้หมดสิ้น ให้ขนมทองหยอดเปรียบเสมือนให้ทองคำแก่กัน
- ฝอยทอง เป็นขนมที่มีลักษณะเป็นเส้นยาว ๆ จึงนิยมใช้กันในงานมงคลสมรส เปรียบได้ว่าคู่บ่าวสาวจะครองชีวิตคู่และรักกันได้อย่างยืดยาวเช่นเดียวกับเส้นฝอยทอง
- ขนมชั้น เป็นขนมไทยที่จะต้องหยอดขนมให้ได้ 9 ชั้น เพราะมีความเชื่อว่าเลข 9 เป็นเลขที่หมายถึงความเจริญก้าวหน้า จึงนิยมมอบขนมชั้นให้เพื่อแสดงความยินดีที่ได้เลื่อนชั้น เลื่อนยศฐาบรรดาศักดิ์ให้สูงส่งยิ่ง ๆ ขึ้นไป
- ขนมทองเอก เป็นขนมที่ต้องใช้ความพิถีพิถันในการทำทุกขั้นตอน มีลักษณะที่สง่างาม มีทองคำเปลวติดไว้ที่ด้านบนของขนม คำว่า “เอก” หมายความถึง การเป็นที่หนึ่ง จึงนิยมใช้ขนมทองเอกประกอบพิธีมงคลสำคัญต่างๆ หรือใช้มอบเป็นของขวัญในงานฉลองการเลื่อนยศ เลื่อนตำแหน่ง จึงเปรียบเสมือนคำอวยพรให้เป็นที่หนึ่ง
- เม็ดขนุน มีสีเหลืองทอง รูปร่างลักษณะคล้ายกับเม็ดขนุน ข้างในมีไส้ทำด้วยถั่วเขียวบด มีความเชื่อกันว่า ชื่อของขนมเม็ดขนุนจะเป็นสิริมงคล ช่วยให้มีคนสนับสนุน หนุนเนื่อง ในการดำเนินชีวิตและในหน้าที่การงานหรือกิจการต่างๆ ที่ได้กระทำอยู่
- ขนมจ่ามงกุฎ เป็นขนมที่ทำยากมีขั้นตอนในการทำสลับซับซ้อน นิยมทำกันเพื่อใช้ประกอบพิธีการที่สำคัญจริงๆ คำว่า “จ่ามงกุฎ” หมายถึง การเป็นหัวหน้าสูงสุด แสดงถึงความมีเกียรติยศสูงส่ง นิยมใช้เป็นของขวัญในงานเลื่อนยศ เลื่อนตำแหน่ง ถือเป็นการแสดงความยินดี และอวยพรให้มีความก้าวหน้าในหน้าที่การงานยิ่งๆ ขึ้นไป
- ขนมถ้วยฟู ชื่อของขนมถ้วยฟูให้ความหมายอันเป็นสิริมงคล หมายถึง ความเจริญรุ่งเรืองเฟื่องฟู นิยมใช้ประกอบในพิธีมงคลต่างๆ ทุกงาน ลักษณะเด่นของขนมถ้วยฟูคือจะต้องมีกลิ่นหอมจากการอบร่ำดอกไม้สด
- ขนมเสน่ห์จันทน์ คนโบราณนำความมีเสน่ห์ของผลจันทน์ที่มีผลสุกสีเหลืองเปล่งปลั่ง สวยงามและมีกลิ่นหอมชวนให้หลงไหล มาประยุกต์ทำเป็นขนมให้ชื่อว่า “ขนมเสน่ห์จันทน์” โดยเชื่อว่า คำว่าเสน่ห์จันทน์เป็นคำที่มีสิริมงคล จะทำให้มีเสน่ห์คนรักคนหลงดังเสน่ห์ของผลจันทน์ จึงนิยมนำมาใช้ประกอบในงานพิธีมงคลสมรส และให้เป็นของขวัญแทนความรัก
ขนมไทยมีความสำคัญและผูกพันกับชีวิตคนไทยมาช้านาน เป็นเอกลักษณ์ไทยที่สวยงามโดดเด่น เป็นศิลปะสูงค่าที่น่าหวงแหนที่ชนรุ่นหลังควรอนุรักษ์ให้อยู่กับวีถีชีวิตคนไทยตลอดไป
บทความโดย สุพัตรา ศิริวัฒน์
ข่าวรามคำแหง ปีที่ 33 ฉบับที่ 47 วันที่ 15-21 มีนาคม 2547
