ความเป็นมาของหน่วยเทคโนโลยีส่งเสริมการศึกษา
ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 88 ตอนที่ 24 วันที่ 2 มีนาคม 2514 พระราชบัญญัติ มหาวิทยาลัยรามคำแหง
มหาวิทยาลัยรามคำแหง ได้เปิดทำการสอนในปี พ.ศ. 2514 โดยเป็นมหาวิทยาลัยแบบตลาดวิชา กล่าวคือ เปิดรับสมัครนักศึกษาโดยไม่จำกัดจำนวนและไม่มีการสอบคัดเลือก แต่มีการจัดการเรียนการสอนโดยไม่บังคับให้มาเข้าชั้นเรียน (มหาวิทยาลัยรามคำแหง, 2529, หน้า 29) ในส่วนนี้เองที่ถือว่าเป็นความแตกต่างที่ชัดเจนระหว่างตลาดวิชากับมหาวิทยาลัยเปิด
สำนักหอสมุดกลาง เริ่มจัดตั้งขึ้นพร้อมกับการเตรียมการเปิดมหาวิทยาลัยฯ เมื่อปลายปี พ.ศ. 2513 และได้เปิดให้บริการพร้อมกับการเปิดบรรยายวันแรกของมหาวิทยาลัยฯ ในวันจันทร์ที่ 2 สิงหาคม พ.ศ. 2514 (คณะกรรมการจัดทำหนังสือ 15 ปี, 2529, หน้า 1-2) โดยมีจุดมุ่งหมายเพื่อให้เป็นศูนย์กลางการศึกษา ค้นคว้า ของนักศึกษา อาจารย์ ข้าราชการและเจ้าหน้าที่ของมหาวิทยาลัยรามคำแหง โดยทำหน้าที่สนับสนุนการเรียนการสอนของมหาวิทยาลัยฯ ให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น
การดำเนินงานของสำนักหอสมุดกลางในระยะแรก ใน พ.ศ. 2514-2518
แบ่งส่วนราชการเป็นการภายในออกเป็น 6 งาน ได้แก่
1. งานจัดหาหนังสือ สิ่งพิมพ์และวัสดุอุปกรณ์ต่าง ๆ
2. งานจัดหมู่และทำบัตรรายการ
3. งานบริการให้ยืมหนังสือ
4. งานบริการตอบคำถามและช่วยการค้นคว้า
5. งานบริการหนังสือจอง
6. งานวารสารหนังสือพิมพ์และวัสดุอื่น ๆ
สิงหาคม พ.ศ. 2518
ได้รับการยกฐานะขึ้นเป็นสำนักหอสมุดกลาง
ต่อมาในเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2518 ได้รับการยกฐานะขึ้นเป็นสำนักหอสมุดกลาง มีการปรับปรุงและขยายงานโดยได้แบ่งส่วนราชการเป็นการภายในใหม่ ประกอบด้วย 1 สำนักงาน คือ สำนักงานเลขานุการ และ 4 ฝ่าย ได้แก่ ฝ่ายโสตทัศนศึกษา, ฝ่ายงานเทคนิค, ฝ่ายบริการผู้อ่าน และ ฝ่ายบริการช่วยการค้นคว้าและเอกสารพิเศษ
ปี พ.ศ. 2520-2524
ต่อมาสำนักหอสมุดกลาง ได้ปรับปรุงและขยายงานเพื่อให้สอดคล้องกับแผนพัฒนาอุดมศึกษา ระยะที่ 4 (2520-2524) โดยเฉพาะ ตั้งแต่ปีการศึกษา 2520 เป็นต้นมา มหาวิทยาลัยได้งดบรรยายสำหรับนักศึกษาชั้นปีที่ 1 ซึ่งมีจำนวนประมาณแสนคน ดังนั้นสำนักหอสมุดกลางจึงมีบทบาทสำคัญต่อการส่งเสริมการศึกษาแบบไม่เป็นทางการ และในปี พ.ศ. 2522 สำนักหอสมุดกลางได้แบ่งส่วนราชการออกเป็นการภายในใหม่ ประกอบด้วย 1 สำนักงาน 6 ฝ่าย โดยเพิ่มจากเดิม 2 ฝ่าย ได้แก่
1. ฝ่ายวารสารและเอกสาร
2. ฝ่ายวัสดุไม่ตีพิมพ์
ในแผนพัฒนาการศึกษาระดับอุดมศึกษา ระยะที่ 5 (2525-2529) สำนักหอสมุดกลาง ได้แบ่งส่วนราชการตามลักษณะของงานและประเภทของวัสดุห้องสมุดเป็นส่วนต่าง ๆ โดยเพิ่มฝ่ายห้องสมุดวิทยาเขตฯ ขึ้นอีก 1 ฝ่าย จึงเป็นการแบ่งส่วนราชการออกเป็น 1 สำนักงาน 7 ฝ่าย (คณะกรรมการจัดทำหนังสือ 15 ปี, 2529, หน้า 8-10)
ส่วนของฝ่ายวัสดุไม่ตีพิมพ์ รับผิดชอบงานบริการวัสดุไม่ตีพิมพ์ทุกประเภท ได้แก่ สไลด์ ฟิล์มสตริป ภาพยนตร์ แผ่นภาพโปร่งแสง เทปบันทึกเสียง เทปโทรทัศน์ ฯลฯ และจัดนิทรรศการในโอกาสต่าง ๆ บริการผลิตและฉายวัสดุไม่ตีพิมพ์บางประเภท บริการไมโครฟิล์ม ไมโครฟิช และวัสดุย่อส่วนต่าง ๆ ฯลฯ (คณะกรรมการจัดทำหนังสือ 15 ปี, 2529, หน้า 8-13) ซึ่งจะเห็นได้ว่าบริการที่กล่าวมาข้างต้น ล้วนแต่เป็นการบริการเกี่ยวกับโสตทัศนศึกษาทั้งสิ้น
ปี พ.ศ. 2557
ต่อในวันที่ 2 มกราคม พ.ศ. 2557 ตามที่สภามหาวิทยาลัยรามคำแหงในการประชุมครั้งที่ 10/2556 วาระที่ 4.4 เมื่อวันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2556 มีมติเห็นชอบและอนุมัติให้ปรับปรุงโครงสร้างการแบ่งส่วนราชการและหน้าที่ความรับผิดชอบสำหอสมุด กลาง (อ้างถึงใน ประกาศสำนักหอสมุดกลาง เรื่อง โครงสร้างการแบ่งส่วนราชการและหน้าที่ความรับผิดชอบสำนักหอสมุดกลาง (ใหม่), 25 ธันวาคม 2556) ได้มีการปรับเปลี่ยนการแบ่งส่วนราชการขึ้นอีกครั้ง เป็น 1 สำนักงาน คือ สำนักงานเลขานุการ 3 ฝ่าย ได้แก่
1. ฝ่ายจัดการทรัพยากรสารสนเทศ
2. ฝ่ายบริการสารสนเทศ
3. ฝ่ายเทคโนโลยีห้องสมุด
ส่งผลให้บริการดังกล่าวของฝ่ายวัสดุไม่ตีพิมพ์เดิมเหลือเพียงภาพยนตร์และการจัดนิทรรศการเท่านั้นที่ยังคงอยู่ เมื่อวันที่ 30 กันยายน พ.ศ. 2556 มีมติเห็นชอบและอนุมัติให้ปรับปรุงโครงสร้างการแบ่งส่วนราชการและหน้าที่ความรับผิดชอบสำนักหอสมุดกลาง (อ้างถึงใน ประกาศสำนักหอสมุดกลาง เรื่อง โครงสร้างการแบ่งส่วนราชการและหน้าที่ความรับผิดชอบสำนักหอสมุดกลาง (ใหม่), 25 ธันวาคม 2556) ได้มีการปรับเปลี่ยนการแบ่งส่วนราชการขึ้นอีกครั้ง เป็น 1 สำนักงาน คือ สำนักงานเลขานุการ 3 ฝ่าย ได้แก่
1. ฝ่ายจัดการทรัพยากรสารสนเทศ
2. ฝ่ายบริการสารสนเทศ
3. ฝ่ายเทคโนโลยีห้องสมุด
โดยฝ่ายเทคโนโลยีห้องสมุด แบ่งส่วนราชการออกเป็น 2 งาน ได้แก่
1. งานเทคโนโลยีสารสนเทศ
2. งานสื่อมัลติมีเดีย
ซึ่งภายในหน่วยสื่อมัลติมีเดียนั้นแบ่งออกมาได้อีก 3 ลักษณะงาน ได้แก่
1. หน่วยหนังสืออิเล็กทรอนิกส์
2. หน่วยจดหมายเหตุดิจิทัล
3. หน่วยนิทรรศการและศิลปกรรม
ปี พ.ศ. 2558
ในปี พ.ศ. 2558 หน่วยนิทรรศการและศิลปกรรม ได้มีการพัฒนาการจัดนิทรรศการขึ้น จากการจัดแสดงตามโอกาสต่าง ๆ เป็นการผลิตและบริการเกี่ยวกับสารสนเทศนิทรรศการขึ้น ซึ่งสารสนเทศนิทรรศการ เป็นการบูรณาการร่วมระหว่าง 2 สิ่งเข้าด้วยกัน คือ
1. สารสนเทศ
2. นิทรรศการในห้อสมุด
ซึ่งเป็นการให้บริการในรูปแบบการจัดแสดงภายในห้องจัดแสดงนิทรรศการ ซึ่งสามารถเข้าใช้บริการได้ตลอดเหมือนกับบริการอื่น ๆ ในสำนักหอสมุดกลาง และยังคงวัตถุประสงค์สำคัญเมื่อแรกเริ่มก่อตั้งสำนักหอสมุดกลางไว้ ที่ว่าเพื่อเป็นศูนย์กลางของการบริการทางวิชาการ ด้านการศึกษา ค้นคว้า และวิจัย ของนักศึกษา อาจารย์ ข้าราชการ พนักงาน และเจ้าหน้าที่ของมหาวิทยาลัยรามคำแหง ทำหน้าที่สนับสนุนการเรียนการสอนของมหาวิทยาลัยให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น กล่าวอีกนัยหนึ่งได้ว่าเป็นการผลิตสื่อโสตทัศนศึกษาเพื่อสนับสนุนการเรียนการสอนของมหาวิทยาลัยรามคำแหงและมีการนำเสนอในรูปแบบการจัดแสดงนิทรรศการทางการศึกษาภายในห้องสมุดนั้นเอง โดยสารสนเทศนิทรรศการชุดแรกที่ผลิตมีชื่อว่า “ช่างสิปปะเส้นทางสายวัฒนธรรม” โดย มีการแบ่งการนำเสนอออกเป็น 4 ตอน ทยอยนำเสนอเป็นไตรมาสตามลำดับ ซึ่งแต่ละตอนจะมีเนื้อหาข้อมูลเชื่อมโยงกันภายใต้ชื่อเรื่องหลักเดียวกัน ลักษณะเดียวกับหนังสือชุดนั้นเอง เพื่อส่งเสริมและดึงดูดให้นักศึกษากลับมาใช้บริการอีกอย่างต่อเนื่อง
ปี พ.ศ. 2559
สืบเนืองจากในวันที่ 21 มกราคม พ.ศ. 2559 มีมติที่ประชุมกรรมการดำเนินงานสำนักหอสมุดกลาง ในการประชุมครั้งที่ 1/2559 เมื่อวันที่ 14 มกราคม 2559 วาระที่ 4.2 อนุมัติให้ใช้พื้นที่ชั้น 4 อาคาร 3 เป็นสถานที่จัดแสดงนิทรรศการและให้ประชาสัมพันธ์ไปตามโรงเรียนสาธิตมหาวิทยาลัยรามคำแหง ฝ่ายมัธยมและฝ่ายประถม เพื่อเชิญชวนให้เข้าชมนิทรรศการที่สำนักหอสมุดกลางจัดแสดง (อ้างถึงใน บันทึกข้อความ สำนักงานเลขานุการ สำนักหอสมุดกลาง ที่ ศธ 0518.10/พิเศษ เรื่อง ขอแจ้งผลการประชุมคณะกรรมการดำเนินงานสำนักหอสมุดกลาง, 21 มกราคม 2559) ดังนั้นหน่วยนิทรรศการและศิลปกรรมจึงมุ่งมั่นพัฒนาการผลิตและบริการสารสนเทศอย่างต่อเนื่อง ภายใต้ขอบเขตหน้าที่และความรับผิดชอบในการดำเนินการผลิตและพัฒนาสื่อส่งเสริมการศึกษา ที่ส่งเสริมการเรียนรู้และประสบการณ์ รวมถึงช่วยส่งเสริมการเรียนรู้ภายในสำนักหอสมุดกลาง โดยการศึกษา ค้นคว้า วิเคราะห์ สังเคราะห์ จัดหมวดหมู่หนังสือ ทำสาระสังเขป คัดเลือกหนังสือในห้องสมุด ทำบรรณานุกรม และรวบรวมข้อมูลทางวิชาการต่าง ๆ นำมาแปรรูปและเผยแพร่ในรูปแบบของโสตทัศนูปกรณ์ ด้วยเทคนิคการจัดนิทรรศการ เพื่อนำเสนอให้ผู้ใช้บริการเข้าใจได้ง่ายขึ้น ตลอดจนให้บริการเกี่ยวกับสารสนเทศนิทรรศการและการจัดกิจกรรมส่งเสริมการอ่าน ทั้งนี้จะต้องมีความสอดคล้องกับหลักสูตรการเรียนการสอนของมหาวิทยาลัยรามคำแหงด้วย
ปี พ.ศ. 2564
ต่อมาในวันที่ 18 กุมภาพันธ์ 2564 ตามประกาศสำนักหอสมุดกลาง เรื่อง โครงสร้างการแบ่งส่วนราชการและหน้าที่ความรับผิดชอบ (ใหม่) ได้มีการปรับเพิ่ม ได้แก่
1. ฝ่ายห้องสมุดวิทยาเขตบางนา
2. งานประกันคุณภาพการศึกษา
3. หน่วยเทคโนโลยีส่งเสริมการศึกษา (หน่วยนิทรรศการและศิลปกรรม-เดิม)
4. หน่วยหนังสืออิเล็กทรอนิกส์
5. หน่วยจดหมายเหตุดิจิทัล
6. หน่วยบริการวารสารและเอกสาร
7. หน่วยส่งเสริมกิจการห้องสมุดวิทยาเขตบางนา
8. หน่วยบริการทรัพยากรและสารสนเทศห้องสมุดวิทยาเขตบางนา
9. หน่วยวิเคราะห์แผนและงบประมาณ
10. หน่วยวิจัยสถาบันและสารสนเทศ
11. หน่วยแผนและพัฒนาคุณภาพการศึกษา
12. หน่วยประเมินคุณภาพการศึกษา
ตามมติสภามหาวิทยาลัยรามคำแหง แต่ไม่ว่าจะมีการปรับเปลี่ยนโครงสร้างฯ สักกี่ครั้ง แต่จุดมุ่งหมายของสำนักหอสมุดกลางก็ยังคงเหมือนเดิมไม่มีเปลี่ยนแปลง โดยในครั้งนี้ “หน่วยนิทรรศการและศิลปกรรม” ได้เปลี่ยนชื่อเป็น “หน่วยเทคโนโลยีส่งเสริมการศึกษา” ด้วย
หน่วยเทคโนโลยีส่งเสริมการศึกษา มีหน้าที่หลัก ดังนี้
ด้านเทคนิคส่งเสริมการศึกษา รับผิดชอบในการศึกษา ค้นคว้า วิเคราะห์และสังเคราะห์ เพื่อหาความสัมพันธ์ระหว่างภารกิจ หน้าที่และความรับผิดชอบของสำนักหอสมุดกลาง หลักสูตรการเรียนการสอนของมหาวิทยาลัยรามคำแหง หลักการผลิตสื่อส่งเสริมการศึกษา ทรัพยากรห้องสมุด หลักการจัดนิทรรศการในห้องสมุด ลักษณะและพฤติกรรมของกลุ่มผู้ใช้บริการและงบประมาณ เพื่อใช้เป็นฐานข้อมูลพัฒนาการส่งเสริมการศึกษาภายในสำนักหอสมุดกลาง รวมถึงการผลิตและพัฒนาสื่อส่งเสริมการศึกษา เพื่อให้เป็นสื่อความรู้และประสบการณ์ โดยการนำทรัพยากรของห้องสมุดมาแปรรูปข้อมูลจากรูปแบบนามธรรมที่สามารถเข้าใจได้ยาก เช่น อักขระ ตำราเรียน หนังสือวิชาการ เอกสารวิชาการ ฯลฯ ให้เกิดความเข้าใจได้ง่ายมากขึ้นในรูปแบบรูปธรรม พร้อมนำเสนอให้ผู้ใช้บริการสามารถใช้บริการได้ รวมถึงเป็นอีกช่องทางหนึ่งในการประชาสัมพันธ์ชุดหนังสือของสำนักฯ ตลอดจนเป็นการกระตุ้นให้เกิดการเรียนรู้และต่อยอดไปสู่การค้นคว้าอย่างลึกซึ้งต่อไปในอนาคต ซึ่งประกอบด้วยงานผลิตและพัฒนาสื่อส่งเสริมการศึกษาด้านต่าง ๆ ได้แก่ สารสนเทศนิทรรศการทางการศึกษา สื่อโสตทัศน์ สื่อส่งเสริมการศึกษาอิเล็กทรอนิกส์ สื่อส่งเสริมการบริการทางการศึกษา แหล่งเรียนรู้ในสำนักหอสมุดกลางที่มีผู้ใช้เป็นศูนย์กลาง สื่อส่งเสริมการศึกษาเพื่อกลุ่มผู้มีความต้องการพิเศษ งานส่งเสริมการเข้าถึงแหล่งทรัพยากรห้องสมุด ฯลฯ รวมถึงการประเมินผลด้านการผลิตและบริการ เพื่อประเมินคุณภาพตามที่มหาวิทยาลัยรามคำแหงและสำนักหอสมุดกลางกำหนดและเป็นการพัฒนาศักยภาพในการบริหารจัดการห้องสมุดด้วย
ด้านบริการส่งเสริมการศึกษา รับผิดชอบในการจัดบริการสื่อส่งเสริมการศึกษา กิจกรรมห้องสมุดเชิงรุก บริการทางวิชาการแก่สังคมและทำนุบำรุงศิลปวัฒนธรรม โดยการนำกลยุทธ์การตลาดและการประชาสัมพันธ์มาใช้ในการจัดบริการ ซึ่งประกอบด้วยบริการให้คำแนะนำ ให้คำปรึกษา ตอบคำถาม เกี่ยวกับสื่อส่งเสริมการศึกษาที่ให้บริการ บริการนำชมสารสนเทศนิทรรศการทางการศึกษา บริการสื่อส่งเสริมการศึกษาอิเล็กทรอนิกส์บนเครือข่ายอินเทอร์เน็ต กิจกรรมสาธิตเชิงปฏิบัติการ (workshop) กิจกรรมส่งเสริมความเข้าใจและภาคภูมิใจในความเป็นไทย กิจกรรมส่งเสริมการเข้าใช้บริการสื่อส่งเสริมการศึกษา กิจกรรมห้องสมุดเชิงรุกอื่น ๆ ตามวาระที่เหมาะสม
ด้านอื่น ๆ ได้แก่ รับผิดชอบในการจัดโครงการฝึกอบรมเพื่อเผยแพร่ ถ่ายทอดความรู้ เกี่ยวกับงานในหน้าที่ มุ่งพัฒนาความรู้ เทคนิค ทักษะของบุคลากร ให้สามารถนำไปประยุกต์ใช้ในการแก้ไขปัญหาและดำเนินงานได้อย่างถูกต้อง และเป็นวิทยากร เพื่อถ่ายทอดความรู้ ประสบการณ์เกี่ยวกับงานในหน้าที่แก่นักศึกษา มุ่งสนับสนุนการเรียนการสอนตามหลักสูตรของมหาวิทยาลัยรามคำแหง ตามหนังสือราชการที่หน่วยงานต่าง ๆ ได้เสนอต่อผู้บังคับบัญชา รวมถึงฝึกงานนักศึกษา ตามที่มหาวิทยาลัยต่าง ๆ มีการส่งนักศึกษามาฝึกงานภายในสำนักหอสมุดกลาง มหาวิทยาลัยรามคำแหง อีกทั้งประสานงานกับหน่วยงานภายในสำนักหอสมุดกลางและหน่วยงานต่าง ๆ ภายในมหาวิทยาลัยรามคำแหง รวมถึงหน่วยงานภายนอกตามหน้าที่ความรับผิดชอบ โดยพิจารณาตามความเหมาะสมหรือได้รับมอบหมายจากผู้บังคับบัญชา รวมถึงจัดทำสถิติการปฏิบัติงานรายเดือนและรายปีงบประมาณ จัดทำเอกสารด้านงานประกันคุณภาพการศึกษาที่เกี่ยวข้องกับหน่วยฯ จัดทำแผนปฏิบัติงานประจำปีงบประมาณของหน่วยฯ และรายงานผลการปฏิบัติงาน ร่วมกิจกรรมของสำนักหอสมุดกลางและมหาวิทยาลัยรามคำแหง ในลักษณะของคณะกรรมการ คณะทำงาน ผู้ประสานงาน ฯลฯ รวมถึงกิจกรรมอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง ผลิตซุ้มทางการศึกษาของสำนักหอสมุดกลาง ดำเนินการจัดการความรู้ภายในองค์กร (Knowledge Management) และการจัดทำเอกสารราชการที่เกี่ยวข้องกับการปฏิบัติงานของหน่วยเทคโนโลยีส่งเสริมการศึกษา
อ้างอิงข้อมูลจาก :
คณะกรรมการจัดทำหนังสือ 15 ปี สำนักหอสมุดกลางฯ. (2529). 15 ปี สำนักหอสมุดกลาง. กรุงเทพฯ: แสงจันทร์.
มหาวิทยาลัยรามคำแหง. (2529). 15 ปี รามคำแหง. กรุงเทพฯ: มหาวิทยาลัยรามคำแหง.
สำนักหอสมุดกลาง. (2556, ธันวาคม 25) ประกาศสำนักหอสมุดกลาง เรื่อง โครงสร้างการแบ่งส่วนราชการและหน้าที่ความรับผิดชอบสำนักหอสมุดกลาง (ใหม่), มหาวิทยาลัยรามคำแหง.
สำนักหอสมุดกลาง. (2564, กุมภาพันธ์ 18) ประกาศสำนักหอสมุดกลาง เรื่อง โครงสร้างการแบ่งส่วนราชการและหน้าที่ความรับผิดชอบสำนักหอสมุดกลาง (ใหม่), มหาวิทยาลัยรามคำแหง.
ผู้เรียบเรียง: นายกฤษดา เรืองสถาน นักวิชาการโสตทัศนศึกษาชำนาญการ สำนักหอสมุดกลาง มหาวิทยาลัยรามคำแหง
