หุ่นจำลองเปรตมีวิมาน
ผลิตโดย: นายกฤษดา เรืองสถาน
นักวิชาการโสตทัศนศึกษาชำนาญการ
หุ่นจำลอง
เปรตมีวิมาน
การผลิตหุ่นจำลองเปรตมีวิมาน เพื่อเป็นสื่อส่งเสริมการศึกษาเนื้อหาวรรณคดีสุโขทัย ซึ่งเป็นพระราชนิพนธ์ใน พระมหาธรรมราชาที่ 1 ลิไทย พระมหากษัตริย์องค์ที่ 6 แห่งราชวงศ์พระร่วง (กรมศิลปากร, 2556, หน้า 75) ในส่วนของเปรตภูมิ เพื่อให้เข้าใจเนื้อหาวิชาการที่เป็นนามธรรมในรูปแบบรูปธรรมได้ ซึ่งทางมหาวิทยาลัยรามคำแหง มีการเรียนการสอนในกระบวนวิชาวรรณคดีสุโขทัย (THA 2201) ด้วย นอกจากนี้ยังผลิตเพื่อถ่ายทอดวิธีการตีความเนื้อหาทางวิชาการ เพื่อผลิตเป็นสื่อส่งเสริมการศึกษา ที่ส่งเสริมให้เกิดการเรียนรู้และความเข้าใจที่มากขึ้นได้ในผู้เรียน ซึ่งทางมหาวิทยาลัยรามคำแหง มีการเรียนการสอนในกระบวนวิชาการจัดนิทรรศการทางการศึกษา (ECT 3805) รวมถึงนักศึกษาที่ศึกษาเกี่ยวกับการผลิตและใช้สื่อการศึกษา เช่น สาขาปฐมวัย (สถิตินักศึกษาที่เข้ารับฟังการบรรยายพิเศษเกี่ยวกับการผลิตสารสนเทศนิทรรศการทางการศึกษา) โดยมุ่งหวังให้นักศึกษาสามารถนำความรู้ดังกล่าวไปปรับใช้ในการเรียนและการทำงานได้
ตามคติความเชื่อเกี่ยวกับไตรภูมิ กล่าวว่า กามภูมิ จะแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มใหญ่ ได้แก่ 1. สุคติภูมิ 2. ทุคติภูมิ หรือ อบายภูมิ และเปรตภูมิจัดอยู่ในกลุ่มทุคติภูมิ (กรมศิลปากร, 2556, หน้า 79) เพราะ เปรตภูมิ เป็นดินแดนที่อยู่ของผู้ไร้ความสุข ซึ่งทุกข์ทนน้อยกว่านรกภูมิแต่ก็ห่างไกลจากความสุขอยู่มากนัก หากผู้ที่เคยเกิดในนรกภูมิแต่ชดใช้กรรมยังไม่หมด ยังคงเหลือเศษบาปอยู่ ก็จะต้องมาเกิดในเปรตภูมิต่อ เพื่อชดใช้กรรมให้หมดสิ้นจนกว่าจะพ้นกรรม (สกายบุ๊กส์, 2550, หน้า 66) ทั้งนี้ไตรภูมิกถามีคุณค่าด้านศาสนา สามารถนำหลักธรรมสำคัญมาถ่ายทอดได้อย่างมีอรรถรส สามารถทำให้ผู้อ่านเข้าใจเรื่องผลแห่งกรรมได้ วรรณคดีเรื่องนี้สามารถใช้อบรมสั่งสอนประชาชนให้กระทำความดีและเกรงกลัวต่อบาปได้ (กรมศิลปากร, 2556, หน้า 94) ดังเช่นกรณี เปรตมีวิมาน
กรมศิลปากร (2555) ได้กล่าวไว้ใน ไตรภูมิกถาฉบับถอดความ ว่า เปรตมีวิมาน จะมีวิมานเหมือนเทวดาบนสวรรค์และมีเครื่องประดับที่ทำด้วยเงิน ทอง อัญมณี เครื่องประดับบางอย่างเป็นอัญมณีมงคลที่เรียกว่า แก้ว 7 ประการ มีเหล่านางฟ้าจำนวน 1 หมื่น เป็นบริวารรับใช้ แต่กลับได้รับความลำบากเพราะไม่มีอาหารจะกินและด้วยความหิวจึงเอาเล็บมือที่มีความคมเหมือนมีดข่วนขูดเนื้อหนังของตัวเองกินแทนอาหาร สาเหตุที่เป็นเช่นนี้เพราะในชาติก่อนพวกเขาเกิดเป็นนายเมืองมีหน้าที่ตัดสินความราษฎร แต่มีพฤติกรรมกินสินบน โดยพิพากษาคนถูกกลับตัดสินความว่าผิด ส่วนคนผิดกลับตัดสินความว่าถูก พวกเขาไม่ตัดสินตามความยุติธรรม จากบาปดังกล่าวจึงส่งผลให้เกิดมาเป็นเปรต
เมื่อครั้งหนึ่งเป็นวันรักษาศีล พระยาผู้เป็นเจ้าเมืองทรงรักษาศีล 8 พร้อมทั้งบรรดาขุนนางทั้งหลาย แต่มีนายเมืองผู้หนึ่งไม่รักษาศีล ในขณะที่บรรดานายเมืองเข้าเฝ้าพระยาผู้เป็นเจ้าเมือง เมื่อนั้นได้ตรัสถามนายเมืองดังกล่าวว่า
“เจ้ารักษาศีลหรือไม่”
นายเมืองดังกล่าวนั้นไม่ได้รักษาศีลรู้สึกละอายคนทั้งหลาย จึงกราบทูลพระยาว่า
“ข้าพเจ้ารักษาศีลอยู่”
เพื่อนของเขาคนหนึ่งซึ่งอยู่ใกล้ ๆ รู้ว่านายเมืองดังกล่าวไม่ได้รักษาศีล ไม่ทำบุญ ไม่ปฏิบัติธรรม จึงค่อย ๆ เลียบเคียงถามเขาว่า
“เพื่อนเอ่ย เพื่อนจำศีลหรือ”
เขาบอกเพื่อนตามจริงว่า
“ข้าโกหก”
เพื่อนเขาจึงบอกเขาว่า
“ถ้าเช่นนั้นตั้งแต่นี้เป็นต้นไป ตอนกลางคืนท่านอย่ากินข้าวเย็นเลย ท่านจงอดข้าวเย็นจนถึงรุ่งเช้าแล้วจึงกิน แล้วจะได้บุญ นอกจากนี้ท่านก็ได้กราบทูลพระยาแล้วว่าท่านได้รักษาศีลเหมือนคนทั้งหลาย คนทั้งหลายจะว่าท่านว่าหลอกลวงเจ้านาย”
นายเมืองเห็นด้วยกับความที่เพื่อนบอกคืนวันนั้นเขาจึงเริ่มอดข้าวเย็น แต่เพราะเขาไม่เคยอดข้าวเย็นมาก่อน เมื่อเข้านอนก็เป็นลมตายในคืนนั้นเอง เพราะบาปกรรมของเขาขณะที่เป็นนายเมืองที่กินสินบนและตัดสินความโดยไม่เป็นธรรม เขาจึงเกิดเป็นเปรต แต่เพราะผลบุญที่ได้ฟังคำตักเตือนของเพื่อน ได้รักษาศีลและอดข้าวเย็นจนตาย ดังนั้นเขาจึงมีวิมาน นี่จึงเป็นที่มาของ เปรตมีวิมาน (กรมศิลปากร, 2555)
เมื่อเราได้ข้อมูลเบื้องต้นแล้วให้นำข้อมูลดังกล่าวมาบูรณาการร่วมกับ หลักการผลิตสื่อส่งเสริมการศึกษา หลักการจัดนิทรรศการ ลักษณะและพฤติกรรมของกลุ่มผู้เรียน รวมถึงงบประมาณ เพื่อนำมาออกแบบหุ่นจำลองที่สอดคล้องกับปัจจัยต่าง ๆ ที่กล่าวมาและประเมินโอกาสความสำเร็จได้ไม่น้อยกว่าร้อยละ 85
ซึ่งหุ่นจำลองเปรตมีวิมานชิ้นนี้ ผลิตขึ้นมาด้วยวัสดุเหลือใช้ในอัตราร้อยละ 85 เพื่อเป็นการลดปริมาณขยะ อนุรักษ์สิ่งแวดล้อม และสามารถประหยัดงบประมาณได้ ด้วยวิธี Upcycle ดำเนินการออกแบบหุ่นจำลองโดยนายกฤษดา เรืองสถาน นักวิชาการโสตทัศนศึกษาชำนาญการ ซึ่งนำศิลปะไทยเป็นแนวทางหลักในการออกแบบ เนื่องจากเป็นวรรณคดีไทย โดยมีการปรับประยุกต์รูปแบบการ์ตูนเข้าไปในชิ้นงานด้วย เพื่อให้เกิดการเข้าถึงและเข้าใจที่ง่ายมากยิ่งขึ้นได้ในกลุ่มผู้เรียน ซึ่งจากสถิติการเข้าใช้บริการกลุ่มผู้เรียนมีช่วงอายุอยู่ระหว่าง 18 – 25 ปี โดยประมาณ อีกทั้งเพื่อลดทอนความน่ากลัวจากเนื้อหาให้ดูน่าสนใจดึงดูดการอยากเรียนรู้ที่มากขึ้น ตามที่แสดงในภาพ
นักศึกษาสามารถศึกษาเพิ่มเติมได้ที่นี่
อ้างอิงข้อมูลจาก:
กรมศิลปากร, คณะกรรมการวรรณคดีแห่งชาติ. (2556). วรรณคดีแห่งชาติ เล่ม 1. กรุงเทพมหานคร : เอดิสัน เพลส โพรดักส์.
กรมศิลปากร, สำนักวรรณกรรมและประวัติศาสตร์. (2555). ไตรภูมิกถาฉบับถอดความ. ค้นเมื่อ 5 พฤษภาคม 2565, จาก https://vajirayana.org/ไตรภูมิกถาฉบับถอดความ/บทที่-๓-แดนเปรต
สกายบุ๊กส์. (2550). เล่าเรื่องไตรภูมิพระร่วง (ฉบับการ์ตูน). ปทุมธานี : สกายบุ๊กส์.
ผู้เรียบเรียง: นายกฤษดา เรืองสถาน นักวิชาการโสตทัศนศึกษาชำนาญการ สำนักหอสมุดกลาง มหาวิทยาลัยรามคำแหง
