สมุดไทยขาว: พระโสวัตกลอนสวด – White Samut Thai: Phra Sowat Chanting Poems

สมุดไทย เลขทะเบียน 3/2563 

หมวด: วรรณคดี

หมู่: กลอนสวด

ชื่อเอกสาร: พระโสวัตกลอนสวด

ลักษณะวัสดุที่ใช้บันทึก: สมุดไทยขาว

ขนาด: 12 x 35.5 x 3.3 เซนติเมตร

อักษร: ไทย

ภาษา: ไทย

ชนิดลายมือ: หวัดแกมบรรจง

เส้นอักษร: หมึกดำ

จำนวนหน้าที่บันทึก: หน้าต้น 54 หน้า หน้าปลาย 56 หน้า รวม 110 หน้า

ประวัติ/ที่มา: เป็นสมบัติเดิมของสำนักหอสมุดกลาง มหาวิทยาลัยรามคำแหง

วันที่ลงทะเบียน: 11 กันยายน 2563

ตรวจสอบโดย: ผู้ช่วยศาสตราจารย์ธนโชติ เกียรติณภัทร อาจารย์ภาควิชาภาษาไทยและภาษาตะวันออก คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง 

Samut Thai, registration number 3/2563

Category: Literature

Group: Chanting Poems

Document name: Phra Sowat Chanting Poems

Type of recording material: White Samut Thai

Size: 12 x 35.5 x 3.3 centimeters

Fonts: Thai

Language: Thai

Handwriting type: Cursive

Writing ink color: Black ink

Number of recorded pages: 54 front page, 56 back page, total 110 pages

History/Source: Original property of the Central Library, Ramkhamhaeng University

Registration date: September 11, 2020

Reviewed by: Assistant Professor Thanachot Kiatnapat, Lecturer, Department of Thai and Oriental Languages, Faculty of Humanities, Ramkhamhaeng University

โสวัตกลอนสวด เป็นวรรณกรรมไทยโบราณที่มีบันทึกในรูปแบบสมุดไทย และถือเป็นสมบัติทางวัฒนธรรมที่มีคุณค่า ซึ่งสะท้อนถึงความเชื่อทางศาสนา ประเพณี และความคิดของคนในสังคมไทยในอดีต เนื้อหาส่วนใหญ่ในโสวัตกลอนสวด เน้นการเผยแผ่ธรรมะและคติธรรมสู่ผู้ฟังผ่านบทกวีและคำสวดที่ถูกประพันธ์อย่างงดงาม ภาษาที่ใช้มีความละเมียดละไม เข้าใจง่าย จึงเหมาะสำหรับใช้ในการเรียนการสอนและการศึกษาศาสนธรรมในยุคก่อน

เรื่องโสวัตเป็นนิทานพื้นบ้าน ที่มีอีกชื่อว่า “โสวัตนางประทุม” เป็นนิทานที่มีมาตั้งแต่สมัยอยุธยา ดังปรากฏการอ้างถึงในสุบินกลอนสวด ในสมัยโบราณการศึกษาของเด็กชายนิยมศึกษาจากวัด โดยเรียนจากพระ แรกเริ่มนั้นให้หัดอ่าน หัดเขียนพยัญชนะ สระ และตัวเลข ต่อมาจึงหัดประสมคำ ครูอาจารย์จะให้เริ่มหัดอ่านจากหนังสือประถม ก กา เป็นเบื้องต้น เมื่ออ่านเขียนประถม ก กา จนคล่องแคล่วแล้ว ครูจึงให้เริ่มฝึกอ่านเรื่อง สุบินกลอนสวด เป็นลำดับต่อไป (กรมศิลปากร, 2559, หน้า 3) นิทานเรื่องโสวัตนี้ มีการนำมาแต่งเป็นกลอนสวด มักเรียกกันว่า “โสวัตกลอนสวด” ถือเป็นชาดกนอกนิบาต เพราะในเรื่องระบุว่าเป็นพระชาติหนึ่งของพระโพธิสัตว์ (ภาษาไทย มหาวิทยาลัยรามคำแหง, 2564) นิทานไทยโบราณเรื่องนี้ เป็นที่รู้จักในสังคมไทยสมัยอยุธยาสืบมาจนถึงสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ดังปรากฏหลักฐานในสมุดภาพหนังสือสวดสมัยอยุธยา สมบัติของวัดสุวรรณภูมิ จังหวัดสุพรรณบุรี สมุดภาพเล่มดังกล่าว มีจิตรกรรมเรื่องโสวัตประกอบอยู่ด้วย พิจารณาจากเทคนิคจิตรกรรมที่ปรากฏแล้ว สันนิษฐานว่าภาพเรื่องโสวัตในหนังสือสวดของวัดสุวรรณภูมิน่าจะเขียนขึ้นในสมัยอยุธยาตอนปลาย นอกจากจิตรกรรมในหนังสือสวดของวัดสุวรรณภูมิแล้ว ยังปรากฏภาพเรื่องโสวัตเขียนไว้บนตู้พระธรรมลายรดน้ำหลายหลังซึ่งเก็บรักษาไว้ ณ หอพระสมุดวชิรญาณ ตู้พระธรรมดังกล่าวมีทั้งที่เป็นฝีมือช่างสมัยอยุธยา สมัยธนบุรีและสมัยรัตนโกสินทร์ แสดงให้เห็นว่าเรื่องโสวัตเป็นที่รู้จักในสังคมไทยสืบเนื่องมานานนับร้อยปี (กรมศิลปากร, 2548, คำนำ)

สมุดไทยที่บันทึกโสวัตกลอนสวด เป็นการบันทึกโดยการเขียนลงบนกระดาษสาหรือกระดาษข่อย โดยใช้หมึกที่ทำจากวัสดุธรรมชาติ การจัดทำสมุดไทยในรูปแบบดังกล่าวช่วยให้เนื้อหาถูกเก็บรักษาได้ยาวนาน และการเขียนในลักษณะสมุดไทยทำให้สามารถพับเก็บได้ง่าย สะดวกต่อการพกพาและนำไปใช้ในพิธีการต่าง ๆ เนื้อหาของโสวัตกลอนสวดมักแบ่งออกเป็นบท ๆ เพื่อใช้สวดสอนหรือใช้ในพิธีสวดมนต์ โดยเน้นสอนคติธรรม เช่น ความรัก ความเมตตา ความกรุณา และความอดทน นอกจากนี้ยังแฝงไว้ด้วยการเตือนสติในการปฏิบัติตนในชีวิตประจำวันให้ถูกต้องตามหลักคำสอนของศาสนา