สมุดไทย : มรดกแห่งภูมิปัญญาและสื่อการเรียนรู้ในอดีต, Samut Thai : A historical repository of knowledge and educational materials.

ฟังเสียงบรรยายภาษาไทย

Take a listen to the English audio commentary.

สมุดไทยเป็นหนึ่งในมรดกทางวัฒนธรรมที่มีความสำคัญอย่างยิ่งของประเทศไทย เป็นสื่อที่มีบทบาทสำคัญในการเก็บรักษาความรู้และถ่ายทอดภูมิปัญญาไทยตั้งแต่สมัยอดีต ไม่เพียงแต่ในแง่วรรณคดี แต่ยังรวมถึงการบันทึกข้อมูลด้านศาสนา การปกครอง และความเชื่อทางพิธีกรรม สมุดไทยไม่เพียงแต่เป็นเครื่องมือในการจดบันทึก แต่ยังสะท้อนถึงศิลปะการสร้างสรรค์จากภูมิปัญญาท้องถิ่นอันล้ำค่า สมุดไทยเป็นเอกสารโบราณ ที่เป็นมรดกอันล้ำค่าเป็นขุมทรัพย์ทางปัญญาอันแสดงถึงศิลปวัฒนธรรม ประวัติศาสตร์ และโบราณคดีของชาติในอดีต อีกทั้งยังเป็นหลักฐานที่เป็นภาษาและตัวหนังสือแต่เก่าก่อน ซึ่งลักษณะรูปเล่มสำเร็จได้ด้วยงานเชิงหัตถกรรม (กรมศิลปากร, สำนักหอสมุดแห่งชาติ, 2554, หน้า 7 และ 9)

ประวัติและที่มาของสมุดไทย

สมุดไทยมีประวัติศาสตร์ที่ยาวนานและมีบทบาทสำคัญในการบันทึกข้อมูลของคนไทย สมุดไทยถูกสร้างขึ้นเพื่อใช้ในการบันทึกเนื้อหาทางวรรณกรรม พุทธศาสนา และกฎหมาย ตัวสมุดทำจากวัสดุที่หาได้ในท้องถิ่น เช่น เปลือกไม้ ที่มีความเหนียว ทนทาน และเขียนได้ง่าย สมุดไทยเป็นสมุดที่มีลักษณะพับต่อเนื่องกันเป็นแผ่นยาว สามารถกางออกมาอ่านได้เป็นทางยาว ซึ่งทำให้ง่ายต่อการพกพาและการบันทึกเนื้อหาจำนวนมากในพื้นที่จำกัด

ทำไมถึงเรียกว่าสมุดไทย สมุดไทยเป็นงานหัตถกรรมที่คนไทยเป็นผู้คิดค้นประดิษฐ์ขึ้น ด้วยเหตุนี้จึงเรียกสมุดประเภทนี้ว่า “หนังสือสมุดไทย” โดยสามารถเรียกเจาะจงจากวัสดุที่ใช้ผลิตหรือภูมิภาคได้อีกด้วย ได้แก่

ภาคกลาง นิยมใช้เปลือกข่อยมาเป็นวัสดุในการผลิต จึงเรียกว่า “สมุดข่อย”

ภาคเหนือ นิยมใช้เปลือกต้นสามาเป็นวัสดุในการผลิต จึงเรียกว่า “พับสา” ซึ่งหมายถึงสมุดกระดาษสา

ภาคใต้ นิยมเรียกว่า “บุดดำ”

(กรมศิลปากร, สำนักหอสมุดแห่งชาติ, 2545, หน้า 8)

ส่วนกระดาษข่อยที่ยังเป็นแผ่น ยังไม่ได้พับเข้าเล่มเป็นสมุดไทยจะเรียกว่า “กระดาษเพลา” (กรมส่งเสริมวัฒนธรรม, กระทรวงวัฒนธรรม, 2563, หน้า 16)

สมุดไทยแบ่งเป็น 2 ประเภทหลัก ตามสีของกระดาษ คือ สมุดไทยขาว และ สมุดไทยดำ (อภิญญานุช เผ่าพงษ์คล้าย, ม.ป.ป.)

1. สมุดไทยดำ มีการใช้บ่อยในสมัยโบราณสำหรับบันทึกเรื่องราวที่เกี่ยวข้องกับศาสนา เช่น บทสวดมนต์ คำเทศนา หรือพิธีกรรมทางศาสนา กระดาษมีลักษณะเป็นสีดำ และการเขียนจะใช้หมึกสีขาวหรือสีเหลืองที่มองเห็นได้ชัด
2. สมุดไทยขาว เป็นสมุดที่ใช้บันทึกวรรณกรรมและเนื้อหาทั่วไป กระดาษมีสีขาวและเขียนด้วยหมึกดำหรือสีเข้ม สมุดไทยขาวมักบรรจุเนื้อหาทางวรรณกรรม บทกลอน หรือกฎหมายที่มีความสำคัญ

สมุดไทยเป็นหนึ่งในสื่อการบันทึกข้อมูลที่มีความสำคัญและมีคุณค่าอย่างยิ่งในประวัติศาสตร์ไทย ไม่เพียงแต่สะท้อนถึงศิลปะและภูมิปัญญาของคนไทยในอดีต แต่ยังเป็นเครื่องมือสำคัญในการเก็บรักษาความรู้และวัฒนธรรมของชาติ สมุดไทยยังคงเป็นแรงบันดาลใจให้คนรุ่นใหม่ในการเรียนรู้และอนุรักษ์มรดกที่ทรงคุณค่า

อ้างอิงข้อมูลจาก

ขอความร่วมมือทุกท่านร่วมทำแบบประเมินความพึงพอใจ เพื่อนำผลที่ได้ไปปรับปรุงและพัฒนางานให้ตรงกับความต้องการของทุกท่านให้ได้มากที่สุด ขอบคุณครับ

We would appreciate your assistance in filling out the satisfaction survey, which is available in both Thai and English. The results will be utilized to enhance and expand our work to better serve everyone’s requirements. Click this link.