แคน

ภาพประกอบ : http://tc.mengrai.ac.th/singthong/webstu/521/62/thaimusic/

        แคนเป็นเครื่องดนตรีตระกูลเครื่องเป่า เป็นเครื่องดนตรีสัญลักษณ์ของชาวไทยอีสาน มีหลักฐานทางประวัติศาตร์ยืนยันว่าแคนเป็นเครื่องดนตรีประเภทใช้เล่นทำนองที่เก่าแก่ที่สุดในโลก ได้รับความนิยมแพร่หลายในเอเชีย โดยมีชื่อเรียกต่างกันไป เช่น ชนเผ่าแม้วเรียกว่า เค่ง ชาวจีนเรียก ชะอัง เกาหลีเรียก แซง ญี่ปุ่นเรียก โซว เป็นต้น ส่วนรูปร่างลักษณะก็จะแตกต่างกันอยู่บ้างตามความนิยมและการใช้งานในส่วนแต่ละท้องที่ ส่วนคำว่าแคน นี้ได้มาจากเสียงของแคนเองเพราะคนไทยอีสานได้ยินแคนว่า "แลนแคน-แลนแคน"

        แคนมีหลายชนิด เรียกตามจำนวนของลุกแคน ตั้งแต่คู่ 3 ถึง คู่ 9 แคนนิยมในภาคอีสานคือแคนหก แคนเจ็ด แคนแปด และแคนเก้าหรือแคนลาวสูง

        แคนหก มีคู่แกน 3 คู่ รวมเป็น 6 ลำ มีขนาดสั้น มีเพียง 5 เสียง จึงไม่นิยมใช้บรรเลงจริงๆ โดยมากจะเป็นแคนสำหรับให้เด็กฝึกเป่าเล่น

        แคนเจ็ด เป็นแคนขนาดกลาง มีคู่แคน 7 คู่ รวม 14 ลำ นิยมเป่าเป็นแคนวง มีครบทั้งเจ็ดเสียง

        แคนแปด มีคู่แคน 8 คู่ รวม 16 ลำ มีครบทุกเสียง โดยมีเสียงต่ำสูงคู่กัน 7 คู่ จึงสามารถบรรเลงเพลงได้หลากหลายรูปแบบ ทั้งลายอีสาน เพลงไทยเดิม ไทยลูกทุ่ง เป็นต้น เป็นแคนประจำวงหมอลำและเหมาะสำหรับเป่าเดี่ยวเพื่ออวดฝีมืออีกด้วย

        แคนเก้า มีคู่แคน 9 คู่ ขนาดยาวประมาณ 4 ศอกขึ้นไป เสียงแคนมีลักษณะทุ้ม ต่ำ และมีครบทั้งเจ็ดเสียง

โหวต

ภาพประกอบ : http://www.cheeze-magazine.com/webboard/uploads/

        โหวด เครื่องดนตรีขนาดเล็ก กะทัดรัด ราคาย่อมเยา รูปทรงสวยงาม กลายเป็นเครื่องดนตรีแห่งวงการดนตรีอีสานจริงๆ เมื่อไม่กี่สิบปีมานี่เอง โดยผู้คิดค้นพัฒนาให้เป็นเครื่องดนตรี แบบที่เห็นในปัจจุบัน คืออาจารย์ทรงศักดิ์ ประทุมสินธุ์ (อาจารย์ประจำวิทยาลัยนาฏศิลป์ร้อยเอ็ด) ซึ่งได้คิดค้นและนำออกแสดงเมื่อปีพ.ศ.๒๕๑๑ โหวด ทำจากไม้กู่แคน ซึ่งเป็นปลายที่เหลือจากการทำแคน แต่มีรูปแบบการกำเนิดเสียง ที่แตกต่างจากแคน โดยแคนมีลิ้นเป็นตัวให้กำเนิดเสียง แต่โหวดไม่มีลิ้น ให้กำเนิดเสียงโดยการไหลของลม ระดับเสียง สูง-ต่ำ ขึ้นอยู่กับ ขนาดความโต และความยาวของลูกโหวด หรือ ขึ้นอยู่กับปริมาตรความจุลมของลูกโหวดนั่นเอง หากมีความจุมาก เสียงจะต่ำ หากมีความจุน้อย เสียงจะสูง ลูกโหวด ด้านหัวของแต่ละลูก เสี้ยมปลายให้แหลมเป็นปากปลาฉลาม และนำแต่ละลูก มาติดเข้ากับแกนโดยรอบ เรียงลำดับจากยาวไปหาสั้น โหวดมาตรฐาน มี ๑๓ ลูก ๕ โน้ต ตามโน้ตเพลงพื้นบ้านอีสาน คือ มี ซอล ลา โด เร สามารถบรรเลงเพลงลายใหญ่ และลายสุดสะแนนได้ หรือหากต้องการใช้เล่นร่วมกับลายน้อย และลายโป้ซ้ายได้ ก็สามารถปรับคีย์ลูกโหวดให้สูงขึ้น ก็จะได้โน้ต ๕ ตัวสำหรับคีย์ลายน้อย คือ ลา โด เร ฟา

ต่อมาเพื่อให้โหวดหนึ่งตัว เล่นได้หลายลายหรือหลายสเกลเสียงมากขึ้น จึงเพิ่มเสียง ฟา เข้าไปเป็น ๖ โน้ต ซึ่ง โหวดที่มี ๖ โน้ต จะสามารถบรรเลงลายใหญ่ ลายน้อย ลายสุดสะแนน และลายโป้ซ้าย ได้ แต่บางคน อาจสั่งพิเศษ ให้ช่างโหวดทำให้ครบทั้ง ๗ โน้ต เพื่อให้บรรเลงเพลงลูกทุ่งได้เต็มสเกล แต่โหวดที่มี ๗ โน้ต อาจเล่นยากกว่าโหวดปกติ

บรรณานุกรม

เจริญชัย ชนไพโรจน์. "เอกสารประกอบการสอนสิชาดุริยะ 362 ดนตรีพื้นบ้านอิสาน".มศว มหาสารคาม,2526.

อัษฎาวุธ สาคริก. เครื่องดนตรีไทย. กรุงเทพฯ : สำนักอุทยานการเรียนรู้,2550.

 

ภาพประกอบ
"แคน" ค้นได้จาก  : http://tc.mengrai.ac.th/singthong/webstu/521/62/thaimusic/6239-thaiInstrument/pic/kan.jpg
"โหวต" ค้นได้จาก : http://www.cheeze-magazine.com/webboard/uploads/ZaPZa/B9Z_20070517073839.jpg