เบื้องต้น 

            สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณวดี เป็นพระราชธิดาพระองค์เดียวในพระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว พระมหาธีรราชเจ้ารัชกาลที่ ๖ ในพระบรมราชจักรีวงศ์ พระนางเจ้าสุวัทนา พระวรราชเทวี เป็นพระมารดา ได้เสด็จนิวัติประเทศไทยเป็นการถาวรภายหลังสงครามโลกครั้งที่สองสิ้นสุดแล้ว ถึงแม้จะเสด็จประทับต่างประเทศนานปี แต่สมเด็จฯ และเสด็จฯ พระมารดา ทรงรู้จักคุ้นเคยกับบรรดาคนไทยผู้ที่เคยไปศึกษาและทำงาน ณ ประเทศอังกฤษเป็นจำนวนมาก ด้วยทั้งสองพระองค์ทรงมีพระเมตตาพระราชทานพระวโรกาสให้บุคคลต่างๆ เฝ้าแหนใกล้ชิดมาโดยตลอด 

พระประสูติกาล

            สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณวดี ทรงพระประสูติเมื่อวันที่ ๒๔ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๘ ณ พระที่นั่งเทพพิลาส ในหมู่พระมหามณเทียร โดยแพทย์ผู้ถวายพระประสูติกาลคือ พระยาดำรงแพทยาคุณ (ชื่น พุทธิแพทย์) และ แพทย์ผู้ถวายพระโอสถทรงพระวิสัญญี คือ พระวรสุนทโรสถ (เพื้ยน สิงหะชัย) 

การทรงพระอักษร

            สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณวดี เริ่มทรงพระอักษร เมื่อวันพฤหัสบดีที่ ๑๖ มกราคม ๒๔๗๓ มีหม่อมเจ้าหญิงพิจิตรจิราภา เทวกุล อาจารย์ใหญ่โรงเรียนราชินีและโรงเรียนราชินีบน พร้อมด้วยครูพิศ ภูมิรัตน อาจารย์ใหญ่โรงเรียนราชินีเป็นผู้ถวายพระอักษร ณ พระตำหนักสวนหงส์ พระราชวังดุสิต  ต่อมา เมื่อทรงเจริญพระวัยขึ้น สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ได้เสด็จไปทรงอักษร ณ โรงเรียนราชินี ในวันที่ ๒๙ พฤศจิกายน ๒๔๗๘ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงลาออกจากโรงเรียนราชินีขณะทรงพระอักษรในชั้นประถมศึกษาปีที่ ๔ เพื่อทรงพระอักษรต่อ ณ สวนรื่นฤดี เมื่อสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงเจริญพระชนมายุขึ้น มีพระอนามัยไม่สมบูรณ์นัก พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว จึงมีพระราชดำริให้นำสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ไปประทับรักษาพระองค์ ณ ประเทศที่เจริญด้านการแพทย์แผนปัจจุบัน


พระกรณียกิจ 

            สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงบำเพ็ญพระกรณียกิจหลากหลายเป็นประโยชน์ของประเทศชาติและประชาชน เป็นอเนกปริยายแต่อาจแยกพระกรณียกิจเป็นหมวดใหญ่ได้ คือ

• พระราชกรณียกิจแทนพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว โดยทรงแบ่งเบาพระราชภาระกิจของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวและสมเด็จพระนางเจ้าพระบรม ราชินีนาถหลายประการ โดยเฉพาะการเสด็จไปทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจแทนในภาระต่างสุดแต่จะทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม

• พระกรณียกิจอันเนื่องด้วยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เนื่องมาจากได้มีการจัดงานฉลองพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ในฐานะที่ทรงเป็นบุคคลดีเด่นทางวัฒธรรมระดับโลก จึงได้มีการก่อสร้างหอวชิราวุธานุสรณ์ขึ้นโดยมีวัถุประสงค์เพื่อเป็นแหล่งรวบรวมและค้นคว้าเรื่องราวอันเนื่องด้วย พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว โดยได้เสด็จมาทรง วางศิลาฤกษ์ใน วันที่ ๑ มกราคม ๒๕๒๐

• พระราชกรณียกิจด้านพระพุทธศาสนา สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงเลื่อมใสในพระพุทธศาสนาอย่างยิ่งทรงอุปการะกิจการอันเนื่องในพระพุทธศาสนา เสมอมามิได้ขาด แต่ละปีสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ จะเสด็จไปถวายผ้าพระกฐินยิ่งพระอารามต่าง ๆ ทั้งยังเสด็จไปในการเททองหล่อพระพุทธปฏิมาพิธีพุทธาภิเษกยกช่อฟ้าเป็นประจำ

• พระราชกรณียกิจด้านการศึกษา ที่สืบเนื่องมาจากพระบาทสมเด็จเจ้าอยู่หัว วชิราวุธวิทยาลัย หลังจากสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ เสด็จกลับประเทศไทยแล้วได้ ทรงอุปการะกิจการต่างๆ ของวชิราวุธวิทยาลัยมาโดยตลอด ทุกสิ้นปีการศึกษา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ เสด็จแทนพระองค์ไปพระราชทานประกาศนียบัตรแก่นักเรียนเป็นประจำทุกปี

• พระราชกรณียกิจด้านการสาธารณสุข 
  - ตึกมงกุฏ - เพชรรัตน โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงห่วงใยผู้ป่วยอันมีสาเหตุจากอุบัติเหตุ จึงทรงพระกรุณาพระราชทานเงินจำนวน ๑,๑๐๐,๐๐๐ บาท เพื่อสร้างอาคารผู้ป่วยฉุกเฉิน โรงพยาบาลจุฬาลงกรณ์ สภากาดชาดไทย โดยสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ เสด็จมาทรงวางศิลาฤกษ์อาคารดังกล่าว
  - มูลนิธิวชิรพยาบาล ในพระอุปถัมภ์ฯ วชิรพยาบาลนี้ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าให้สร้างขึ้นด้วยพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงรับมูลนิธิวชิรพยาบาล ไว้ในพระอุปถัมภ์ มูลนิธนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อช่วยเหลือผู้ป่วยที่ขาดแคลนทุนทรัพย์ 
  - โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศร ในพระอุปถัมภ์ฯ และมูลนธิสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณวดี สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงรับโรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัยภูเบศรไว้ในพระอุปถัมภ์ ตามที่กระทรวงสาธารณสุขกราบทูลขอพระกรุณา
  - โรงพยาบาลศิริราช และทุนเพชรรัตนการุญ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯทรงกรุณาพระราชทานเงินแก่โรงพยาบาลศิริราชและพระราชทาน
  เงินสมทบทุนศิริราชมูลนิธิอยู่เสมอมา

• พระราชกรณียกิจด้านกิจการลูกเสือ เนตรนารี และกิจการอาสาสมัครรักษาดินแดน
  - กิจการลูกเสือ พระบาทสมเด็จพระมงกุฏเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงสถาปนาคณะลูกเสือไทยขึ้น และปัจจุบันสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงดำรงตำแห่งองค์อุปถัมภิกาคณะลูกเสือแห่งชาติ
  - ค่ายลูกเสือเพชรรัชต์ ในพระอุปถัมภ์ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงรับค่ายลูกเสือเพชรรัชต์ ไว้ในพระอุปถัมภ์ เมื่อ วันที่ ๙ มีนาคม ๒๕๓๔ - สโมสรเนตรนารีเพชราวุธ ในพระอุปถัมภ์ฯ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธฮฯ ทรงรับสโมสรเนตรนารีเพชราวุธ ไว้ในพระอุปถัมภ์ เมื่อพุทธศักราช ๒๕๐๕

• พระกรณียกิจด้านการสาธารณสุขกุศลอันเนื่องในพระองค์
  - กองอาสากาชาดไทย สภากาชาดไทย สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงรับไว้ในพระอุปถัมภ์ เมื่อวันที่ ๑๘ สิงหาคม ๒๕๐๒
  - สมาพันธ์สมาคมสตรีอาสาสมัครรักษาดินแดนและสมาคาสตรีอาสาสมัครรักษาดินแดน ในพระอุปถัมภ์ฯ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ทรงรับเป็นองค์อุปถัมภ์ เมื่อ ๒๙ มกราคม ๒๕๒๘ 
  
  

พระเกียรติคุณ

            พระกรณียกิจทั้งปวงอันบังเกิดจากพระวิริยภาพแห่งสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ ที่ทรงบำเพ็ญเพื่อประโยชน์สุขแก่ประชาชนชาวไทยทั้งมวลเสมอมาบรรดาสถาบันการศึกษาทั้งหลาย ต่างประจักษ์ในพระเกียรติคุณ อันเป็นอเนกประการดังกล่าว จึงมีมติเป็นเเอกฉันท์ถวายปริญญากิตติมศักดิ์ เพื่อผดุงพระเกียรติคุณแห่งสมเเด็จพระเจ้าภคินีเธอฯ กล่าวคือ 

ในวันที่ ๑๐ กรกฎาคม ๒๕๓๔ สถาบันเทคโนโลยีราชมงคล ได้ทูลเกล้าฯ ถวายปริญญาคหกรรมศาตร์บัณฑิตกิตติมศักดิ์ทางพัฒนาการครอบครัวและเด็ก 

ในวันที่ ๒๑ พฤศจิกายน ๒๕๔๐ สถาบันราชภัฏธนบุรี ได้ทูลเกล้าฯ ถวาย ปริญญามหาบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาวิชาศิลปศาสตร์ สายอุตสาหกรรมบริการโปรแกรมวิชา อุตสาหกรรมท่องเที่ยว 

ในวันที่ ๒๖ กุมภาพันธ์ ๒๕๔๑ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ได้ทูลเกล้าฯ ถวายปริญญาครุศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ 

บรรณานุกรม
คณะกรรมการเอกลักษณ์ของชาติ. สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอเจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณวดี. พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพฯ : สำนักงานเสริมสร้างเอกลักษณ์ของชาติ, 2541.

ข้อมูลเพิ่มเติม
พระประวัติ สมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี จากกรมประชาสัมพันธ์ เรียบเรียงโดย ดร.ชัชพล ไชยพร

รวบรวมข้อมูลโดย : ฝ่ายวารสารและเอกสาร

  สนเทศน่ารู้  ขึ้นด้านบน